Ekonomimizi etkileyen krizler…

Ülkemizin ekonomik tarihine ‘Kara Salı’ olarak geçen 23 Kasım 2021’de, dolar kuru 11.40’lardan başladığı hareketini 13.40’ı aşarak tarihi bir zirveyle noktaladı.
TL gün içinde yüzde 20’lere varan kayıp yaşarken kapanışa doğru kaybın bir bölümünü telafi edebildi.
Ekonomistler, faiz politikalarına müdahaleler nedeniyle yaşandığı düşünülen kasım ayındaki kur krizinin 1994’teki ekonomik krizle belli başlı yönlerden benzerlikler taşıdığını belirtiyor.
Veriler ise piyasalarda yaşanan oynaklığın 2018’deki krizden bile daha büyük hareketlere neden olduğunu gösteriyor.
Bu yorumlar yapılırken 1994’de, 2001’de, 2008’de ve 2018’de neler olduğunu irdeleyelim.
1994 krizi,
Dönemin Cumhurbaşkanı Turgut Özal’ın 1993’te hayatını kaybetmesinin ardından yerine aynı yıl Süleyman Demirel seçildi. Tansu Çiller de başbakanlık koltuğuna oturdu.
Çiller, ekonomik kurumların tümünü kendine bağlayarak kamunun borç yükünü, yüklü faiz ödemelerini azaltmak için odak noktasına faizleri düşürmeyi aldı. Çeşitli sebepler nedeniyle başarılı olamadı.
Sermaye çıkışıyla birlikte Ocak 1994’te dolar bir günde yüzde 14 değer kazandı. Ocak ve ekonomik bir dizi önlemin alındığı nisan ayları arasında lira, dolar karşısında yüzde 160’ın üzerinde değer kaybetti.
Kriz nedeniyle Mayıs 1994’te Uluslararası Para Fonu’yla 14 aylık bir stand-by anlaşması imzalandı.
2001 krizi,
1998 yılında Türkiye’nin en önemli ticaret ortaklarından Rusya’nın krize girmesi ve 1999 yılında yaşanan Marmara Depremi’nin bütçe üzerinde yarattığı ek baskılar, ekonomik sıkıntıların katlanmasına neden oldu.
Ekonomiye ilk darbe kasım ayında yaşanan likidite krizi oldu.
Yaşanan sıkıntıların yabancı yatırımcıyı kaygılandırmasıyla yüklü miktarda fon çıkışı yaşandı. Bankalar arası piyasada gecelik faiz oranı yüzde 1000’in üzerine çıkarken, Kasım 2000’de aylık ortalaması yüzde 223 oldu.
19 Şubat 2001 tarihinde yapılan Milli Güvenlik Kurulu, toplantısında yaşananlar, piyasadaki mevcut sıkışıklığın çok derin bir ekonomik krize dönüşmesine yol açtı.
Bankacılık sektöründe başlayan krizin etkileri reel sektörde de doğrudan hissedildi. Binlerce firma kapatılırken, yüz binlerce kişi de işsiz kaldı.
MGK toplantısından iki gün sonra sabit kur rejiminden dalgalı kur rejimine geçildi. Karar öncesi 684 bin TL olan dolar kuru, dalgalı kura geçilmesiyle birlikte 1.2 milyon TL’ye yükseldi. (Türk Lirası’ndan 6 sıfır atılmamıştı)
Mart ayında o dönem Dünya Bankası başkan yardımcılığı görevini yürüten Kemal Derviş, Türkiye’ye davet edildi ve ekonomiden sorumlu devlet bakanlığına atandı. IMF ile stand-by imzalandı ve bankacılık sektöründe reforma gidilmesini odağına alan yeni bir ekonomi programı yürürlüğe sokuldu.
2008 krizi,
2007 yılında başlayan ve etkileri esas olarak 2008 yılında hissedilen bu kriz, diğerlerinden farklı olarak Türkiye değil, dış kaynaklı bir çalkantıyla başladı. Bu dönemde, gelişmekte olan ülkeler ise krizden nispeten daha az etkilendi. Kriz öncesi dolar kuru 1.20 düzeylerinde seyrediyor ve ‘1 dolar 1 TL olur mu‘ tartışmaları yapılıyordu. Kriz sırasında kur, 1.7 seviyesinin üzerine çıkarak rekor kırdı.
2018 krizi,
Dolar 2017 yılını 3-4 TL aralığında kapatırken, 24 Haziran 2018 Cumhurbaşkanlığı ve genel seçimlerinin ardından 5 TL sınırını da aştı. Seçimler öncesinde 23 Mayıs’ta döviz kurundaki ani yükseliş karşısında olağanüstü toplanan Merkez Bankası Para Politikası Kurulu, faiz artırımına gitti. Kurdaki ani yükseliş ekonomik dengeleri de etkiledi, enflasyon yıllar sonra ilk kez yüzde 20’nin üzerine çıktı.
Nisan 2017’de düzenlenen referandum sonucunda parlamenter sistemden partili  Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine geçildi.
2018’deki seçimlerde Recep Tayyip Erdoğan, Cumhurbaşkanı seçildi.
ABD ile Türkiye arasındaki gerilimin ardından yapılan açıklamalar ve kararlar, ağustos ayı başında 5 TL olan dolar bir hafta içerisinde 6,5 TL seviyesini geçti.
12 Ağustos gecesi uluslararası piyasalarda 7,20 TL’yi test etti. Ekim 2018’de aradaki buzların erimesiyle  dolar yeniden 5 TL seviyesinin üzerine geriledi. Dolar kuru 2018 yılını 5,29 TL’den kapattı.
2021 krizi,
Merkez Bankası enflasyondaki yükselişe rağmen Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın uzun süredir istediği faiz indirimlerine eylülde 100 baz puanla  başladı, ardından ise sırasıyla 200 ve 100 baz puanlık birer faiz indirimi daha yaptı.
MB Başkanı Şahap Kavcıoğlu, yılın son enflasyon raporu sunumunda daha önce manşet enflasyondan çekirdeği dönen odak noktanın artık cari dengeye döndüğü mesajını verdi. Kavcıoğlu’nun kur ve enflasyon arasındaki ilişkiye dair söyledikleri piyasalarda kafa karışıklığına neden oldu. Başkan, cari fazlanın sürdürülmesiyle uzun soluklu fiyat istikrarını yakalamanın mümkün olacağını, aynı zamanda cari denge sağlandığında kurun üzerindeki baskının da azalacağını dile getirdi.
Bu süreçte Cumhurbaşkanı Erdoğan önce “Faizi savunanlarla beraber olamam” dedi ardından ise, “Kurdaki rekabet gücü yatırım, üretim ve istihdamda artışa yol açar. Politika faizinin düşük tutulmasını memnuniyetle karşılıyoruz. Bu politikayla biz ne yaptığımızı, gayet iyi biliyoruz. Yüksek faiz-düşük kur kısır döngüsü yerine yatırım, üretim, istihdam, ihracat odaklı ekonomi politikamızla ülkemiz için en doğru olanı yapmakta kararlıyız” açıklaması yaptı.
Erdoğan’ın düşük faiz ısrarı özellikle kasım ayı ile birlikte TL’de büyük değer kaybına neden oldu.
Eylül başında 8.30’lu seviyelerde bulunan dolar kuru kasım ayına kadar 9.50’ye ulaştı.
Kasım ayı sonrası ise kayıplar hızlanarak yüzde 35’leri geçti ve dolar 13 TL’yi de aştı. Kur 2021 yılı başında ise 7.30’lu seviyelerde bulunuyordu.  
Dün bu yazıyı yazdığım saat 12.30 da dolar 12.02 deydi.
Değerli okurlar,
Tüm bu krizlerde ülkemdeki sabit gelirliler, parası olmayıp döviz hesabı olmayanlar zarar gördü.
Ülkemizin değerleri mal varlığı ucuza el değiştirdi. Sermaye ucuz işçilikle ülkemde sömürüye devam etti.
Parası olanlar bankada döviz hesabı olanlar paralarına para ekleyip kazandılar.